Manipülasyon

Manipülasyon ve Gas Light hikayesi:  1938 yılında İngiliz oyun yazarı Patrick Hamilton tarafından yazılan Gas Light adında bir oyun sahnelenir. Oyunda Jack ve Bella adında bir çift yer alır.

Jack evdeki gaz lambasının ışığını her gün giderek artacak şekilde biraz kısar. Bu durumdan habersiz olan Bella, gaz lambasının daha az ışık verdiğini söyler fakat ne zaman söylese Jack’ten evde değişen bir şeyin olmadığına, her şeyin aynı olduğuna dair kararlı ve ısrarcı tepkiler alır. 

Bella gaz lambasının kısık olduğundan emin olmasına ve kocasından kendini doğrulamasını istemesine rağmen karşılık alamaz. Bu olay birkaç gece yaşanmaya devam eder. Bella bu duruma inanamaz ve kendinden, algılarından, aklından şüphe duyar hale gelmeye başlar. Psikolojik sağlığını yitirdiğini ve nevrotik olduğunu düşünür. Oysa problem Bella’da değil her gün yalan söyleyen ve manipülatif davranan Jack’tedir. 

Bella’nın, eşi Jack tarafından maruz kaldığı bu davranış örüntüsü bir kavramın doğuşuna neden olur, Gaslighting. Kavramın doğuşundan önce ve sonra ilişkilerde her daim var olan duygusal manipülasyon, o günden sonra Gaslighting olarak anılmaya başlandı.

Gaslighting nedir, maruz kaldığını gösteren işaretler nelerdir, nasıl kurtulabilirsin gel birlikte bakalım.

Gaslighting / Duygusal Manipülasyon nedir ?

Kişinin ilişki kurduğu diğer kişilerle arasındaki iletişimde sürekli bir baskın ve haklı olma amacı içinde, var olan veya olmayan hemen her şeyi diğerlerinin söylemlerinin aksine kendi söylemlerine odaklanıp bunları ısrarcı bir şekilde dikte etme çabasıdır. Öyle ki bu çaba manipülatif kişiyle iletişime giren kişinin kendini ve algılarını sorgulamasına, kendinden ve doğruluğundan emin olduğu durumlardan bile şüphe duymasına neden olacak düzeyde ısrarcı ve güçlüdür. Sıklıkla romantik ilişkilerde görülse de arkadaşlık ve iş ilişkilerinde de azımsanmayacak düzeydedir. 

Gaslighting / Duygusal Manipülasyon Nasıl gerçekleşir ?

Öncelikle bu durum yalnızca bir olayda değil, manipülatif kişiyle ilişkin boyunca süregelen durumların neredeyse tamamında gerçekleşir. İki kişi arasında doğruluğunu başka yerden öğrenemeyeceğin diyaloglarda karşındaki kişi, var olmayan durumları öylesine kendinden emin şekilde aktarır ki konuşmaya başlamadan önce ne kadar kendinden emin ve kararlı olursan ol, algılarından ve hafızandan şüphelenmeye başlarsın. Manipüle etmeye çalışan kişi, sıklıkla doğru olduğuna inandığı yalanlar söyler. İlişkiyi bir fanus olarak hayal et. İçindeki kişilerin arasındaki diyaloglar genelde objektif bakışı olan birine ulaşmadan sonuca ulaşır. Dolayısıyla çoğu zaman manipülasyona maruz kaldığını fark edemeden yanlışın kendinde olduğu kabul edip, ilişkiye ve yaşamına devam edersin. Çünkü birbirini seven insanların bu tarz davranışlarda bulunacağı aklına gelmez. Söz konusu davranış örüntüleri sağlıklı bir psikolojinin ürünü olmadığı gibi onunla iletişime geçen senin de psikolojik sağlığını olumsuz etkilemektedir. Bu durumun farkına varman aylarını hatta yıllarını alabilir. Duygusal manipülasyona maruz kalıp kalmadığını daha iyi anlaman için işaretlerine bir bakalım. 

 Manipülasyona Maruz Kaldığınızı Gösteren 15 İşaret

Manipülasyona maruz kalmak anskiyete, depresyon, bağımlılık ve intihar düşüncelerini de içeren çeşitli ruh sağlığı problemlerine sebep olabiliyor. Bu yüzden manipülasyona maruz kaldığında bunu fark etmek oldukça önem taşıyor. Bunun için kendine aşağıdaki ifadelerden hangilerinin doğru olup olmadığını sorun:

1. Duygularınızdan ve gerçekliğinizden şüphe ediyorsun: Maruz kaldığın muamelenin o kadar da kötü olmadığına veya fazla hassas olduğunuza kendini ikna etmeye çalışıyorsun.
2. Kararlarını ve algılarını sorguluyorsun: Duygularını açıkça ifade etmekten korkuyorsun. Fikrini paylaşmanın sonunda kendini daha kötü hissettirdiğini öğrendin, bu yüzden konuşmak yerine sessiz kalıyorsun.
3. Kendini savunmasız ve güvensiz hissediyorsun: Partnerinin, arkadaşınız veya bir aile üyesinin etrafındayken kendini temkinli davranmak zorunda hissediyorsun. Aynı zamanda kendini sınırda hissediyor ve özgüven kaybı yaşıyorsun.
4. Yalnız ve güçsüz hissediyorsun: Etrafınızdaki herkesin senin “garip” , “deli” veya “dengesiz” olduğunuzu düşündüğüne ikna olmuş durumdasın, tıpkı seni manipüle eden      kişinin söylediği gibi. Bu kendini köşeye sıkışmış ve izole olmuş hissetmene neden oluyor.
5. Söyledikleri kişi olup olmadığınızı merak ediyorsun: Seni manipüle eden kişinin söyledikleri kendini yanlış, aptal, yetersiz veya deli hissetmene neden oluyor. Hatta bazen kendini bu ifadeleri tekrar ederken buluyorsun.
6. Kendinle ve kim olduğunla ilgili hayal kırıklığına uğramış durumdasın: Eskiden daha güçlü ve kendine daha çok güvenen biri olduğunu düşünüyor, kendini güçsüz ve pasif hissediyorsun.
7. Kafan karışmış hissediyorsun: Seni manipüle eden kişinin davranışları kafanı karıştırıyor.
8. Fazla hassas olduğun konusunda endişeleniyorsun: Seni manipüle eden kişi “Sadece şaka yapıyordum” veya “Bu kadar alıngan olma” gibi sözlerle kırıcı davranışlarını küçültmeye çalışır.
9. Kötü bir şeyler olacakmış gibi hissediyorsun: Bu kişinin etrafındayken korkunç bir şey olacakmış gibi hissediyorsun. Bunun yanında nedenini bilmediğin bir şekilde tehdit      altında ve gergin hissediyorsun.
10. Özür dilemek için çok zaman harcıyorsun: Sürekli olarak yaptığın şeyler veya olduğunuz kişi için özür dilemek zorunda hissediyorsun
11. Kendini yetersiz hissediyorsun: Hiçbir zaman “yeteri kadar iyi” olamayacağını hissediyorsun. Mantıksız olsa bile başkalarının beklentilerine ve taleplerine göre      yaşamaya çalışıyorsun.
12. Bir şeyler olup bittikten sonra kendini sorguluyorsun: Geçmişteki olayların bütün      detaylarını tam olarak hatırlayıp hatırlamadığın konusunda sık sık endişeleniyorsun. Yanlış olduğu korkusuyla hatırladığın çoğu şeyi paylaşmaktan çekiniyorsun.
13. Başkalarının seninle ilgili hayal kırıklığına uğradığını varsayıyorsun: İnsanların senin tarafından hayal kırıklığına uğradığını veya bir şekilde hata yaptığını      varsayarak sürekli olarak yaptıkların veya olduğun kişi için özür diliyorsun.
14. Sendeki sorunun ne olduğunu merak ediyorsun: Temelde kendinde yanlış bir şey olup olmadığını merak ediyorsun. Başka bir deyişle zihinsel olarak sağlıklı olup olmadığın konusunda endişeleniyorsun. 
15. Kendine güvenmediğin için karar vermekte zorlanıyorsun: Partnerinin, arkadaşının veya aile üyelerinin senin yerine karar vermesine izin vermeyi tercih ediyorsun ve hep birlikte karar vermekten kaçınıyorsun.

Söz konusu işaretlerin bazıları sende varsa, duygusal manipülasyona maruz kalıyorsun demektir. Bu durum sosyal ilişkilerini ve ruh sağlığını ciddi düzeyde tehdit edebilmekte. Çözüm yollarına birlikte bakalım.

Manipülasyondan Kurtulmak için Ne Yapılabilir ?

Farkına var ve mesafe koy: Öncelikle uğradığın durumun duygusal manipülasyon olduğundan emin olman ve yaşarken fark etmen gerekiyor ki engel olabilesin. Kendini sorguladığın, eleştirmeye ve şüphe duymaya başladığın an derin nefes al ve birkaç adım geriden bakmaya çalış. Kendini yargılamak için acele etme.

Psikolojik destek al: Yaşadığın durumdan, kendinden ve davranışlarının doğruluğundan emin olmak için bir ruh sağlığı uzmanından destek alabilirsin. 

Kanıt ara ve kaydet: Manipülasyona uğradığın kişiyle aranda geçen ve sonunda senin haksız olduğun durumları kaydet veya günlük tut. Geriye dönüp baktığında hep bir şekilde sonunda suçlu ve kusurlu olduğun bir örüntü varsa manipülasyona uğruyorsundur demektir. Bunu yapmak olaylara daha objektif yaklaşmanı sağlayabilir. 

Sınır çiz ve koru: İlişki yaşadığın her kim olursa olsun, kendinden daha yakına alma. Özel alanını koru ve kendini önemsizleştirme, önemsizleştirilmesine de izin verme. Bunu yapmanın yolu hayır diyebilmenden geçiyor elbette. 

Objektif bir bakış açısı edin: Yaşadığın ilişkiyi ve olayları yalnızca kendi açından değil tüm yönleriyle güvendiğin dostlarına aç ve onların fikirlerine kulak ver. Bu işini ve karar almanı kolaylaştıracaktır. 

Kendini tüm açıklığınla ifade et: Farkına vardığın olay örüntülerinden ve manipülasyondan seni manipüle eden kişiye bahset ve seni anlamasını talep et. Bazen ezbere davranışlarla ilişkiler aylar hatta yıllar boyunca devam edebilir. 

İlişkiyi sonlandır: Tüm çözüm yolları arayışına rağmen, ısrarla aynı manipülatif davranışlarına devam eden partnerin ya da arkadaşınla ilişkiyi sürdürmek için kendini zorlama. Çünkü bu tarz ilişkiler senin kendinle ilişkine zarar verir. 

Uzman Psikolog Oğuzhan Genç